در دنیا مکان هایی وجود دارند که زمان ندارند، زیرا در انزوای مطلق، زمان نامفهوم است. (آلفونس گابریل)
اکنون دیگر انزوای مطلق در جهان وجود ندارد. پیشرفت تکنولوژی و توسعه راههای ارتباطی و پدیده دنیای دیجیتال پایان بخش انزوای هر نقطه تک افتاده و منزوی این کره خاکی شده است. دیگر هیچ شهر یا روستایی به مانند سال قبل نیست، برخلاف آنچه گابریل در سفرنامه خود در سال 1933 در توصیف شهرها و روستاهای کویری آنها را شبیه همان چیزی دید که پنج سال پیش از آن دیده بود.
شما هم با نام کویرهای ایران آشنا هستید. شهرها و روستاهای کویری که تا چند دهه قبل، در سکوت و انزوا بودند، سا لهاست که تبدیل به مراکز مهم گردشگری شده اند. کویر با توجه به ویژگی های خاص اقلیمی، عوارض طبیعی و چشم اندازهای بسیار زیبایی که دارد همواره مسافرانش را به افسون خود دچار کرده است. همان افسونی که سون هدین از آن به عنوان نیروی جادویی شگرف یاد می کند.
چنانچه به منطقه ای کویری سفر می کنید، چه در قالب تور و یا با ماشین شخصی خودتان، بهتر است قبل از سفر برای شناخت بهتر جغرافیای منطقه و آشنایی با عوارض طبیعی آن با مفاهیم نام هایی که استفاده می شود آشنا شویم.
حوضه های داخلی ایران بیش از ۳۰۰۰۰۰ مایل مربع، یعنی بیش از نیمی از کل کشورایران مساحت دارند و بیشتر سطح کنونی آنها را روزگاری دریاچه های بزرگی اشغال می کرده که سیستم مداومی را تشکیل می داده اند و تا مناطق دوردست گسترش می یافته است.
جنبه های طبیعی حوضه های خشک مرکزی ایران بسیار متنوع است و بسیاری از آن ها نام های فارسی دارند.
لوت: اصطلاح گسترده ای است به معنی حوضه های بیابانی و کویری، اما بیشتر در مورد نواحی خشک جنوب و شرق به کار می رود.
دشت: بیابان سفت و خشکی است که به طور کلی از قطعه های سنگی کوچک و متراکم و فشرده مانند ریگ، سنگ چخماق یا اغلب لای تشکیل شده باشد. منظور از ریگ معمولاً شنی است که ممکن است تشکیل تپه های شنی یا تلماسه های منظم را بدهد یا به طور نامنظم رسوب کند. این تپه های شنی تحت تسلط بادهای محلی هستند که فوق العاده متحرک اند.
نمک: دریاچه نمک است که ممکن است یا به صورت یک ورقه آب باز یا با قشری نمک ساده باشد.
کویر: منطقه وسیعی از لجن یا گل است که بیشتر چسبنده و لزج هستند تا آب آزاد با نمک های شکوفا یا لایه های پیوسته ای در سطح. در زیر سطح نمک یک کویر که ممکن است یک تا حدود 10 سانتیمتر ضخامت داشته باشد، لایه ای از گل و لای یا لجن چسبنده وجود دارد. این جریان های آب لای و لجن معمولا بسیار باریک و عمیق هستند، از این رو خطر بزرگی برای چهارپایان و انسان محسوب می شوندکه بخواهند از روی آنها عبور کنند، چون ممکن است آن قدر عمق داشته باشند که انسان را در کام خود فرو ببرند. در بالای اینها ممکن است پوشش سخت نمک باشد و معلوم نکند که در زیر این پوشش چه آبراهه هایی وجود داردکه البته همگی در تابستان حالت مایع دارند.
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
بر اساس تعریف دکتر کردوانی، کویر به زمینی گفته می شود که چنان تحت تاثیر نمک است که قابل رویش برای گیاهان (حتی پسته، خرما، جو و دیگر گیاهانی که به شوری و قلیایی مقاوم هستند) نیست اما امکان دارد که میزان املاح به حدی باشد که گیاهان غیر زراعی ولی مقاوم به شوری و قلیایی (مانند گز، خار شتر و …) بتوانند در آن برویند. در این صورت کویرهای گیاهدار یا مراتع کویری خوانده می شوند. اما اگر مقدار املاح محلول خاک از سه درصد تجاوز کند دیگر هیچ گیاهی قادر به روییدن در آن نیست.
بیابان: اعراب به آن ها صحرا می گویند. بیابان به سرزمین وسیعی گفته می شوند که از لحاظ بارندگی بسیار فقیر است و امکان دارد که در طول یک سال یا سال ها در آن بارندگی صورت نگیرد و بارش چندین سال آن ظرف چند روز یا چندین ساعت ببارد. چنین سرزمینی از نظر آب و پوشش گیاهی بسیار فقیر و یا مساحت های بسیاری از آن فاقد گیاه است مانند بیابان لوت.
منابع:
نوشته فیشر، ویلیام بین (1391). سرزمین ایران، مرتضی ثاقب فر، جامی
کردوانی، پرویز (1383) جاذبه های گردشگری بیابان ها و کویرهای ایران، کیهان فرهنگی
ترجمه از :
وحیده سلیمانی معز: کارشناس ارشد باستان شناسی